تحقق الگوی اقتصاد مقاومتی در کشور به‌خصوص راهبرد برون‌گرایی که در بندهای دهم و یازدهم ذکر شده است مستلزم همکاری‌های اقتصادی به‌ویژه با کشورهای همسایه و هم‌جهت است. همکاری‌های راهبردی ایران و روسیه به‌عنوان یکی از همسایگان، به‌ویژه بعد از حوادث سوریه، در ابعاد نظامی و سیاسی باقی نمانده است و سایر حوزه‌ها ازجمله اقتصاد را نیز مورد تحت‌الشعاع خود قرار داده است؛ ازسویی، تحریم اقتصادی روسیه از سوی آمریکا و اتحادیۀ اروپا، به‌نحوی بر مشترکات دو کشور افزوده است. این عوامل در کنار یکدیگر فرصتی را در برابر دو کشور ایجاد کرده است تا شرایط جهت ادامۀ این همکاری‌های راهبردی در زمینه‌های اقتصادی فراهم شود. در این یادداشت ضمن بررسی وضعیت فعلی تجارت میان کشورهای ایران و روسیه، ظرفیت‌های بالقوۀ همکاری با توجه به شرایط به وجود آمده و همچنین چالش‌هایی که پیش روی این روابط وجود دارد و چشم‌انداز تعاملات اقتصادی دو کشور موردبررسی قرار می‌گیرد.

وضعیت موجود تجارت ایران و روسیه

قبل از هر چیز لازم است وضعیت موجود تجارت بین ایران و روسیه مورد بررسی قرار گیرد. در این راستا، آمار مربوط به بخش‌های مختلف اقتصادی که در تجارت بین دو کشور فعال بوده است مورد تحلیل قرار می‌گیرد. ارزش صادرات ایران به کشور روسیه در دورۀ ۸۵-۱۳۹۳ روند افزایشی داشته و از متوسط رشد سالیانه ۵/۳٪ برخوردار بوده است؛ در این دوره میانگین ارزش کالاهای صادراتی ایران معادل ۳۵۸ میلیون دلار بوده است. در دورۀ ۷ سالۀ ۸۵-۱۳۹۲ ارزش واردات ایران از روسیه معادل ۹۰۷ میلیون دلار برآورد شده است. از سال ۱۳۹۰ به بعد به دلیل تشدید تحریم‌های جهانی، واردات ایران از روسیه در سال ۱۳۹۱ افزایش‌یافته و مجدداً در سال ۱۳۹۲ کاهش‌یافته است. تراز بازرگانی ایران و روسیه در کلیۀ سال‌های موردبررسی به زیان ایران منفی بوده است. در اکثر سال‌های مورد بررسی، میانگین ارزش صادرات کالاهای ایران به کشور روسیه ۱/۰ درصد ارزش کالای وارداتی جهان به کشور روسیه است که یکی از ضعف‌های صادراتی ایران نسبت به همسایۀ شمالی خود است. میانگین حجم تجارت خارجی ایران با روسیه بسیار اندک و حدود ۲/۰ درصد حجم تجارت خارجی روسیه با جهان است. مهم‌ترین اقلام وارداتی ایران از روسیه عبارت است از: انواع میوه‌جات، سبزیجات، رب گوجه‌فرنگی، کنستانتره میوه، گوشت مرغ منجمد، سیمان، انواع خشکبار (پسته، خرما، کشمش)، محصولات پلاستیکی و دارو.

بر پایه آخرین آمارهای جهانی، در سال ۲۰۱۳، حجم تجارت خارجی فدراسیون روسیه با کشورهای جهان حدود ۸۴۴ میلیارد دلار بوده که سهم صادرات این کشور ۵۲۶ میلیارد دلار و سهم واردات از جهان حدود ۳۱۸ میلیارد دلار برآورده شده است. در مقابل حجم کل تجارت خارجی ایران و روسیه در سال ۲۰۱۳ حدود ۶/۱ میلیارد دلار (سهم صادرات روسیه حدود ۱۱۶۸ میلیون دلار) اعلام شده و دراین‌ارتباط سهم ایران از تجارت خارجی روسیه حدود ۲/۰ درصد برآورد می‌شود که بسیار ناچیز است. طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران در ۶ ماهۀ نخست سال جاری، ارزش محصولات کشاورزی صادرشده به کشور روسیه بالغ‌بر ۷۱ میلیون دلار بوده که ۵۲٪ از کل صادرات ایران به روسیه را شامل می‌شود که نشانۀ سهم بالای صادرات محصولات کشاورزی در کل صادرات ایران به روسیه است. بر پایۀ آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۳، روسیه در میان شرکای تجاری ایران ازلحاظ صادرات به ایران رتبۀ ۱۳ و از لحاظ واردات ایران رتبۀ ۱۱ را به خود اختصاص داده است که ناشی از تمرکز پایین واردات و صادرات کالایی میان دو کشور است و به‌طورکلی تعداد اقلام کالای قابل‌مبادله میان دو کشور محدود و متمرکز بر چند محور خاص است.

محصولات کشاورزی و صنایع غذایی

ایران در سال ۲۰۱۴، ۱۷۱ میلیون دلار محصولات کشاورزی و غذایی به روسیه و ۶ میلیارد و ۴۳۷ میلیون دلار صادرات این محصولات به سراسر دنیا داشته است. با مقایسۀ صادرات محصولات کشاورزی و غذایی ترکیه به روسیه می‌توان گفت این کشور ۹ برابر ایران محصولات کشاورزی و غذایی به روسیه صادر می‌کند.

در بین صادرات محصولات کشاورزی و غذایی، خیار، بادام، انگور، رب گوجه‌فرنگی، کلم، آبمیوه، خرما، کنستانتره و سبزیجات و سایر میوه‌های تازه درمجموع ۹۰ درصد صادرات ایران به روسیه را تشکیل می‌دهند. به‌عبارت‌دیگر ۱۵۴ میلیون دلار از ۱۷۱ میلیون دلار صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ایران به روسیه به اقلام فوق است. از حیث محصولات کشاورزی، سهم جهان از بازار محصولات کشاورزی روسیه ۱۱ میلیارد دلار است درحالی‌که سهم ایران از این بازار طبق آمار سال ۲۰۱۴ تنها ۱۳۵ میلیون دلار که تقریباً ۱ درصد از این بازار است می‌باشد. ازنظر صنایع غذایی نیز از بازار ۲۶ میلیارد دلاری پیش روی کشورهای جهان، براساس آمار و ارقام، حدود ۳۵ میلیون دلار تنها، در حدود ۱/۰ درصد از این سهم، متعلق به ایران است. در بخش صنعت، مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به روسیه شامل: خودرو، دارو، محصولات پلاستیکی و در بخش کشاورزی، مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به روسیه شامل: میوه‌جات، سبزیجات و صیفی‌جات، مرکبات، رب گوجه‌فرنگی، کنستانتره میوه‌جات، گوشت مرغ منجمد، محصولات شیلاتی، مربا، ژله و خشکبار است.

سایر بخش‌ها

در مورد صنایع شیمیایی، علی‌رغم آن‌که ممکن است به نظر برسد ایران با دارا‌بودن ظرفیت‌های عظیم تولید محصولات پتروشیمی، امکان صادرات به میزان قابل‌توجه به روسیه و داشتن سهم مناسب در بازار این کشور را دارا باشد، اما آمارها گویای سهم اندک یک‌دهم درصدی از بازار ۹ میلیارد دلاری روسیه در این زمینه است. ایران در سال گذشته میلادی به این کشور تنها ۱۷ میلیون دلار صادرات محصولات شیمیایی داشته است.

همچنین درزمینۀ صنایع معدنی و ساختمانی، هم‌اکنون ایران با ۳۰ میلیون تن ذخایر کشف‌شده و ۵۷ میلیون تن ذخایر بالقوه در میان ۱۵ قدرت معدنی جهان قرار دارد. ارزش ذخایر معدنی ایران تا هزار و ۴۰۰ دلار برآورد شده است اما بااین‌وجود، ایران در آخرین آمارها، تنها به سهم ۰.۷ درصدی از بازار ۵ میلیارد دلاری صنایع معدنی ساختمانی روسیه اکتفا کرده و تنها ۳۴ میلیون دلار از این محصولات را به روسیه صادر کرده است. صادرات میلیون دلاری ایران در این بخش به روسیه تنها در دو صنعت سیمان و ظروف شیشه‌ای خلاصه شده است. درحالی‌که روسیه در سال گذشته، تنها ۱.۵ میلیارد دلار سیمان، گچ و آهک از سه کشور همسایه خود یعنی اوکراین، بلاروس و ترکیه وارد کرده است.

در مورد صنایع دارویی و تجهیزات پزشکی از بازار ۲۰ میلیارد دلاری روسیه، سهم ایران حدوداً ۲۸ میلیون دلار به میزان ۱/۰ درصد است. همچنین از بازار ۲ میلیارد دلاری پیش روی صادرکنندگان مواد آرایشی و بهداشتی به کشور روسیه حدوداً ۰۵۳/۰ میلیون دلار که سهم ایران بسیار ناچیز و نزدیک به صفر است. میزان واردات روسیه از کشورهای مختلف درزمینۀ صنایع فلزی، سوخت و مواد قیری، صنایع سنگین و خودرو نیز به ترتیب ۱۴، ۴ و ۸۵ میلیارد دلار است که از این میزان سهم ایران در مورد این بخش‌ها در حدود ۲(۰۱/۰ درصد)، ۲(نزدیک به ۰ درصد)، ۳/۱(نزدیک به ۰ درصد) و ۷ میلیون دلار (نزدیک به ۰ درصد) برآورد شده است. در جدول ذیل برخی دیگر آمار مرتبط در این خصوص ذکر گردیده است. (در جدول، واحد ارزش میلیون دلار است.)

وضعیت روسیه

کشور روسیه به دلیل بالا‌بودن میزان اراضی قابل‌کشت، با مازاد تولید تعدادی از محصولات زراعی ازجمله گندم خوراکی، نهاده‌های دامی مشتمل بر گندم دامی، جو، ذرات دامی، کنجاله و دانۀ روغنی کلزا مواجه بوده است که همه‌ساله بخش مهمی از محصولات اساسی کشاورزی را به خارج صادر نموده است و در مقابل این کشور به واردات انواع میوه‌جات، سبزیجات، گوشت قرمز و سفید و محصولات صنایع فرآوری و تبدیلی غذایی نیازمند است. باوجود آنکه کشور روسیه یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان غلات به شمار می‌رود، این کشور به واردات مواد غذایی به‌شدت نیازمند است. طبق آمارهای بین‌المللی، روسیه ۷۰٪ میوه و سبزیجات، ۵۰٪ لبنیات و بیش از یک‌سوم گوشت قرمز، مرغ و تخم‌مرغ موردنیاز خود را از طریق واردات تأمین می‌نماید. بر پایۀ آمارهای جهانی، روسیه در سال ۲۰۱۴ حدود ۴۰ میلیارد واردات مواد غذایی داشته که اکثراً از کشورهای اروپایی بوده است. بدیهی است تحریم روسیه توسط کشورهای اروپایی و روی‌آوردن مقامات دولتی روسیه به کشور ایران به‌منظور تأمین بخشی از نیازمندی‌های غذایی خود، فرصت بسیار مناسبی را برای افزایش صادرات به کشور روسیه فراهم نموده است و درصورتی‌که مجموعۀ دولت و بخش خصوصی با برنامه‌ریزی مناسب از این فرصت استفاده ننمایند این بازار صادراتی مهم از دست می‌رود. مهم‌ترین اقلام وارداتی روسیه از جهان عبارت است از: ماشین‌آلات صنعتی، تجهیزات الکترونیکی، خودرو، محصولات دارویی، پلاستیک و تجهیزات پلاستیکی، مبلمان و لوازم روشنایی، کائوچو، البسه، لبنیات، سوخت، لوازم‌آرایشی و بهداشتی. همچنین چین، آلمان، آمریکا، ایتالیا، بلاروس، ژاپن، اوکراین، فرانسه، کره و انگلیس به ترتیب مهم‌ترین شرکای تجارت خارجی ازنظر صادرات به روسیه محسوب می‌شوند. از سویی مهم‌ترین اقلام صادراتی روسیه به جهان مواردی از قبیل سوخت، آهن و فولاد، سنگ‌های قیمتی، ماشین‌آلات صنعتی، کود، چوب، غلات، آلومینیم و فرآورده‌های آن، فرآورده‌های شیمیایی، صنایع فلزی، تجهیزات الکترونیکی، نیکل و فرآورده‌های آن، سنگ‌آهن، خودرو و فرآورده‌های آهن و فولاد را شامل می‌شود که در این میان هلند، چین، آلمان، ایتالیا، ترکیه، ژاپن، بلاروس، کره، اوکراین و لهستان مهم‌ترین کشورهای واردکننده محصولات مختلف از روسیه محسوب می‌شوند.

ویژگی‌های بازار روسیه

الف. تحریم‌های روسیه

تحریم‌های صورت‌گرفته علیه روسیه در مقایسه با تحریم‌های اعمال‌شده بر ایران بسیار محدود است. اصلی‌ترین تحریم‌های اعمال‌شده علیه روسیه شامل منع مهم‌ترین بانک‌های دولتی و شرکت‌های بزرگ نفتی این کشور از دسترسی به بازارهای مالی اروپا و آمریکا بوده است. در مقابل تحریم‌های اعمال‌شده، روسیه نیز اقداماتی را در دستور کار قرارداده است: توسعۀ پیمان پولی دوجانبه و تقویت کانال‌های امن بانکی دوجانبه، کاهش سهم دلار و یورو در تجارت انرژی، ممنوعیت واردات مواد غذایی از کشورهای تحریم‌کننده، تهدید به ممنوعیت استفاده از حریم هوایی برای کشورهای غربی و ممنوعیت واردات و منسوجات از آن‌ها ازجمله این اقدامات هستند.

ب. رویکرد تأمین نیازها از کشورهای هم‌جهت

با توجه به این شرایط، همچنان که ذکر شد گسترش پیمان‌های دوجانبه با کشورهای همسو در عرصه‌های مختلف بین‌المللی ازجمله مهم‌ترین اقدامات خواهد بود؛ در چنین شرایطی به‌خصوص پس از بحث تحریم روسیه و حوادث سوریه، فرصت همکاری و تعامل میان ایران و روسیه به‌عنوان دو کشور همسو افزایش پیداکرده است.

ج. بازار مصرفی بزرگ

کشور روسیه به علت این‌که سهم عمده‌ای از تجارت خود را مواد غذایی و محصولات کشاورزی قرار داده است، بازار مصرفی بزرگی را پیش‌روی کشورهای صادرکننده قرار داده است.

اجلاسیه‌های مشترک ایران و روسیه

در این قسمت مهم‌ترین اجلاسیه‌های مشترک ایران و روسیه در قالب همکاری‌های دوجانبه و کمیتۀ بازرگانی ذکر می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد همچنان که بر اساس آمار و ارقام وضعیت موجود تجارت بین ایران و روسیه از حجم بسیار کمی برخوردار است، تعداد اجلاسیه‌های مشترک، سفر هیئت‌های تجاری هر دو کشور و توافق‌نامه‌های دوجانبۀ درزمینۀ همکاری‌های اقتصادی مختلف اندک است.

الف) همکاری‌های دوجانبه

ب) کمیته بازرگانی

ج) مهم‌ترین اقدامات به‌عمل‌آمده در چارچوب روابط دوجانبه

1. الف) تلاش جهت ایجاد بانک ایرانی در مسکو که در سال ۱۳۸۱ افتتاح گردید
   
2. ب) پیگیری مستمر برای رفع موانع حمل‌ونقل؛ که در این راستا در مورد چارچوب توسعۀ ناوگان ملی تجاری، مذاکره و چانه‌زنی‌هایی با مقامات روسی در خصوص رفتار مساوی با کشتی‌های ایرانی در بنادر روسیه انجام شده است
   
3. ج) استقرار رایزن بازرگانی از ابتدای سال ۱۳۸۰ در مسکو. البته در حال حاضر رایزن بازرگانی در مسکو مستقر نیست.
   
4. د) اعزام هیئت‌های تجاری و بازاریابی از استان‌های مختلف کشور به مناطق مختلف روسیه
   
5. ه‍) همکاری درزمینۀ استاندارد کالاها و اخذ نشان استاندارد روسیه برای کالاهای صادراتی ایران به مقصد روسیه
   
6. و) مشارکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی روسیه ازجمله نمایشگاه مبل و مواد غذایی
   
7. ز) برگزاری نمایشگاه ایران در آستراخان
   
8. ح) برگزاری نمایشگاه ایران در داغستان
   
9. ط) برگزاری نمایشگاه اختصاصی ایران در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۵
   
10. ی) اعزام هیئت تجاری استان البرز به روسیه در تاریخ ۱۰ لغایت ۱۴ خردادماه ۱۳۹۵
    
11. ک) برگزاری همایش تجاری جمهوری اسلامی ایران و روسیه در خردادماه ۱۳۹۵
    

ظرفیت‌های بالقوه روابط طرفین

با توجه به نمودار واردات روسیه از جهان به تفکیک بخش‌ها و همچنین جدول شمارۀ ۵ که نیاز وارداتی روسیه در بخش‌های مختلف پیش‌بینی‌شده است، می‌توان اظهار داشت که از مجموع بازار ۳۷۰۰۷ میلیون دلاری محصولات کشاورزی و صنایع غذایی، سهم ایران تنها ۱۷۰ میلیون دلار است؛ پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۲۰ ظرفیت واردات روسیه از این بخش‌ها به ۳۹۱۱۰ میلیارد دلار می‌رسد. در صنایع شیمیایی نیز بازار کنونی ۹۴۲۸ میلیون دلاری در سال ۲۰۲۰ به ۱۰۲۰۵ میلیون دلار افزایش می‌یابد؛ وضعیت در صنایع معدنی و ساختمانی نیز به همین ترتیب است و نیاز وارداتی ۵۰۹۵ میلیون دلاری در سال ۲۰۲۰ به حدود ۵۶۲۵ میلیون دلار خواهد رسید. درزمینۀ صنایع فلزی نیز واردات ۱۷۳۳۲ میلیون دلاری روسیه از جهان در سال ۲۰۲۰ به میزان ۱۹۵۱۵ میلیون دلار افزایش خواهد یافت. هرچند روسیه توانمندی‌های مناسبی درزمینۀ سوخت دارد اما واردات ۱۴۵۳۵ میلیون دلاری از جهان که در سال ۲۰۲۰ نیز به ۱۵۲۰۰ میلیون دلار افزایش می‌یابد بازار مناسبی را برای کشورهای صادرکننده فراهم کرده است. در شرایطی که ایران و روسیه در شرایط تحریم به‌سر می‌برند و از سویی همکاری‌های راهبردی حول محور سوریه مستلزم تصمیمات مشترک بین‌المللی از سوی دو کشور است و این وضعیت می‌تواند فصلی نوین از روابط اقتصادی را نوید دهد، مزیت ایران در بخش‌های کشاورزی و صنایع غذایی، صنایع معدنی و ساختمانی، صنایع فلزی، صنایع شیمیایی، سوخت می‌تواند فرصت تأمین نیازهای ضروری روسیه را پیش‌روی تجار ایرانی قرار دهد. البته این امر مستلزم شناخت موانع، اتخاذ سیاست‌های تشویقی مناسب جهت تجار و همچنین طراحی راهبردهای مناسب دوطرفه است تا نیازهای وارداتی ضروری ایران و روسیه مرتفع گردد.

همچنین نیاز کشور ما به فناوری‌های نوین در زمینه‌های مختلف نظامی، راه‌سازی، صنعت برق، صنعت هسته‌ای موجب شده است در سال‌های اخیر توافقنامه‌هایی بین دو کشور در این زمینه‌ها انجام شود. انتقال سامانۀ دفاع موشکی اس ۳۰۰ نیز که با فشار آمریکا و غرب سال‌ها به تأخیر افتاده بود در راستای همکاری‌های راهبردی ایران و روسیه قابل‌ تحلیل است.

موانع گسترش روابط همه جانبه ایران با روسیه

با توجه به ظرفیت‌های دو کشور و افزایش تعاملات دو کشور در زمینه‌های مختلف، درصورتی‌که موانع موجود بر سر راه روبل و ریال به‌جای دلار و یورو؛ روبل به‌عنوان پول روسیه با کاهش ارزش مواجه شده و خریداران کالا گسترش همکاری‌های تجاری مرتفع گردد، دو کشور می‌توانند تا حد مطلوبی نیازهای تجاری خود را تأمین کنند. برخی از این موانع عبارت‌اند از:

1. الف) فقدان برنامه‌ریزی دقیق و عملیاتی
   
2. ب) مشکلات تعرفه‌ای و گمرکی
   
3. ج) موانع بانکی و نبود بانک‌های مشترک؛ساختارهای بانکی و بیمه‌ای روسیه دارای ویژگی‌های مخصوص است که برای فعالیت صادرکنندۀ ایرانی مناسب نبوده است و به همین سبب سطح مناسبات تجاری توسعه مورد انتظار را نداشته و موجب به وجود آمدن انحصار در این بازار شده است.
   
4. د) فقدان حمل‌ونقل مناسب و اختصاصی اعم از مشکلات ترابری هوایی و ناکافی بودن خدمات این بخش در توسعۀ تجارت، ضعف حمل‌ونقل دریایی، مشکلات ریلی از جمله فرسودگی و قدیمی‌بودن ناوگان حمل‌ونقل ریلی و درنتیجه سرعت کم آن و فقدان راه زمینی مناسب
   
5. ه‍) اجرا‌یی‌نشدن جایگزینی در این کشور مایل‌اند که با پول خود معامله داشته باشند. گفتنی است که برخی از کارشناسان با جایگزینی روبل و ریال به‌جای دلار و یورو مخالف‌اند.
   
6. و) فعال‌نبودن دفاتر واردات و صادرات مرزی ازجمله در مرز داغستان
   

راهکارهای توسعۀ تجارت خارجی با روسیه

در گزارشی که اتاق بازرگانی ایران درزمینۀ همکاری‌های ایران و روسیه ارائه کرده است، برخی راهکارهای مناسب جهت توسعۀ تجارت خارجی با روسیه مورد بررسی قرار گرفته است:

1. ۱- تشکیل کمیتۀ دائمی همکاری‌های اقتصادی ایران و روسیه، با مشارکت فعال نمایندگان تام‌الاختیار وزارت صنعت، وزارت جهاد کشاورزی و اتاق بازرگانی و همچنین نماینده اتاق بازرگانی ایران و روسیه، به‌منظور بررسی موانع و چالش‌ها و ارائه راهکار به‌جهت رفع موانع و اخذ امتیازات صادراتی
   
2. ۲- اهتمام و پیگیری مستمر نسبت به متقاعدکردن روسیه نسبت به صدور ویزای تجاری طویل‌المدت و کثیرالتردد برای فعالان اقتصادی ایران
   
3. ۳- پیگیری مستمر در راستای کاهش تعرفه‌های تجاری کشور روسیه و برقراری موافقت‌نامه تعرفه ترجیحی میان دو کشور در راستای ارتقاء رقابت‌پذیری صادرات کالای ایرانی
   
4. ۴- اهتمام نسبت به بهبود و روان‌سازی همکاری‌های سیستم بانکی دو کشور در راستای کاهش هزینه‌های مبادله و کاهش ریسک‌های صادرکنندگان ایرانی؛ تأسیس بانک مشترک، تأسیس نمایندگی فعال بانک‌های ایرانی در بندر آستاراخان و مسکو، انتخاب یک بانک روسی در مسکو و بندر آستاراخان به‌منظور تسهیل در نقل و انتقالات ارزی و اعتبار اسنادی و پرداخت به‌موقع وجوه صادرکنندگان ایرانی به روبل و یا معادل ریالی آن.
   
5. ۵- صدور ضمانت‌نامۀ بانکی‌صادراتی برای فعالان اقتصادی دو کشور به‌ویژه شرکت‌های خدمات فنی‌مهندسی ایران، با همکاری صندوق ضمانت صادرات ایران و سازمان ضمانت‌کنندۀ مشابه روسی، به‌منظور پوشش ریسک‌های تجارت خارجی؛ اعطاء اعتبار ویژه به صندوق ضمانت صادرات ایران به‌منظور پوشش ریسک‌های تجاری فدراسیون روسیه
   
6. ۶- اهتمام مشترک و مستمر وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صنعت، معدن و تجارت و اتاق بازرگانی، به‌منظور افزایش و ایجاد تنوع کالایی میان دو کشور در راستای توسعۀ تجارت خارجی
   
7. ۷- انعقاد تفاهم‌نامه میان دو کشور در خصوص صادرت مواد غذایی در خصوص استانداردهای غذایی موردنیاز بازار روسیه و هم‌چنین انعقاد تفاهم‌نامه بهداشتی‌قرنطینه‌ای در مورد صدور محصولات دامی و شیلاتی به فدراسیون روسیه
   
8. ۸- انعقاد موافقت‌نامه در خصوص تشکیل ناوگان حمل‌ونقل ریلی، دریایی، جاده‌ای مشترک در راستای روان‌سازی و تسریع در فرآیند تجارت خارجی میان ایران و جمهوری خودمختار روسیه
   
9. ۹- برقراری پرواز مستقیم هوایی ایران‌آستاراخان، به‌منظور روان‌سازی و تسهیل مسافرت فعالان اقتصادی دو کشور
   
10. ۱۰- توافق میان دو کشور نسبت به سازمان‌دهی تهاتر سالانه فضای نمایشگاهی میان دو کشور (تخصیص فضای نمایشگاهی مجانی در دو کشور برای متقاضیان نمایشگاهی و یا پاویون‌های نمایشگاهی)
    
11. ۱۱- ایجاد و توسعه زیرساخت‌های موردنیاز کریدور حمل‌ونقل ریلی شمال‌جنوب از مسیر دریای خزر ازجمله:
    

• ب) ایجاد ظرفیت ذخیره‌سازی غلات و دانه‌های روغنی و کنجاله‌ها در بنادر دو کشور، در راستای تسریع در تخلیه کشتی‌ها، روان‌سازی تجارت خارجی، ترانزیت کالاها و کاهش هزینه‌های مبادله
  
• پ) افزایش ناوگان دریایی(تعداد کشتی‌های حمل بار فله و کانتینری) توسط شرکت‌های کشتی‌رانی دو کشور
  
• ت) افزایش ظرفیت حمل‌ونقل دریایی شرکت حمل دریایی ایران و روسیه (ایرسوتر)، از طریق ابتیاع کشتی‌های جدید مناسب با دریای خزر
  
• ث) تأمین کانتینرهای یخچال‌دار (برقی- دیزلی) به‌منظور حمل کالاهای فسادپذیر در پروسه حمل مرکب
  
• ج) افزایش ظرفیت پهلوگیری کشتی‌ها در بنادر دو کشور از طریق مرمت اسکله‌ها و یا توسعه اسکله‌های جدید
  
• چ) اهتمام نسبت به ایجاد زیرساخت‌های کشتی‌های رورو کامیونی و ریلی، به‌منظور تسریع در حمل محصولات غذایی فسادپذیر
  
• ح) برنامه‌ریزی سازمان بنادر ایران به‌منظور خرید یک یا چند بندر از مجموعه بنادر مستقر در کناره شرقی رود ولگا در شهر آستاراخان نظیر خرید بندر سالیانکا توسط شرکت کشتی‌رانی خزر به‌منظور تسریع در تخلیه و بارگیری، حمل‌ونقل محصولات مورد مبادله
  
• خ) اهتمام نسبت به رفتار مساوی با کشتی‌های ایرانی در بنادر آستاراخان و تسریع در انتقال کشتی‌های ایرانی از لنگرگاه به کنار اسکله در بنادر آستاراخان
  
• د) تأمین تجهیزات کافی بارگیری و تخلیه انواع محصولات (فله، کانتینری، پالتیزه و کیسه‌های بیگ بک) در بنادر دو کشور
  
• ذ) ایجاد ایستگاه‌های مناسب برقی مخصوص شارژ کانتینرهای یخچال‌دار و تسریع در انتقال و رجعت کانتینرها به‌منظور جلوگیری از رسوب کانتینرها
  
• ر) برقراری یارانۀ حمل کانتینری کالاهای فسادپذیر به صادرکنندگان ایران در راستای کاهش هزینه‌های حمل
  
• ز) تأمین به‌موقع کشتی یخ‌شکن در ایام یخبندان رودخانۀ ولگا و پرداخت هزینۀ این کشتی‌ها توسط روسیه س) ایجاد دفتر نمایندگی سازمان توسعه تجارت در بندر آستاراخان با همکاری سرکنسولگری ایران در این بندر در راستای روان‌سازی بارگیری و تخلیه کشتی‌ها و ارسال کانتینرهای پر و خالی به مقصد و رفع مشکلات موردی با شبکه بانکی
  

نتیجه‌گیری

گسترش همکاری‌های تجاری ایران و روسیه در شرایطی که آمریکا و برخی کشورهای اروپایی حتی بعد از توافقی که تحت عنوان برجام انجام شد، با بهانه‌های مختلف قصد دارند با حفظ تحریم‌ها و حتی گره‌زدن برجام به برنامه‌های موشکی از اجرای آن سرباز زنند، تصمیمی راهبردی است و درصورتی‌که از این شرایط به‌خوبی استفاده شود می‌توان با توسعۀ همکاری‌های تجاری با همسایگان، کشورهای اسلامی و کشورهای هم‌جهت در عرصه‌های سیاسی، جبهۀ مشترکی را در برابر آمریکا و غرب ایجاد کرد که در این صورت ضمن به حداقل‌رساندن آثار جنگ اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ایران و افزایش مقاومت اقتصادی کشور در برابر تکانه‌های بین‌المللی، اثرگذاری کشور در عرصه‌های بین‌المللی افزایش می‌یابد.

منابع

پاک‌سرشت، اسدالله، بررسی روند تجارت خارجی ایران با فدراسیون روسیه (تحریم روسیه فرصتی برای توسعۀ تجارت خارجی ایران)، اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی ایران

امیر احمدیان، بهرام، روابط اقتصادی ایران و روسیه، چشم‌انداز آینده، فرصت‌ها و موانع

نمازی، احسان و روحانی، سید علی، سیاست‌های روسیه در برابر تحریم‌های اقتصادی علیه آن کشور، مرکز پژوهش‌های مجلس

همکاری‌های دوجانبۀ جمهوری اسلامی ایران و روسیه، گزارش سازمان توسعۀ تجارت ایران

نقشۀ راه توسعۀ تعاملات اقتصادی با روسیه، گزارش سازمان توسعۀ تجارت ایران

موانع و چالش‌های گسترش روابط تجاری ایران و روسیه، انجمن خبرنگاران ایران، آسیای مرکزی و روسیه ▪

--------------------------

پدافند اقتصادی، ش 23، مهر ماه 1395، صص 21-26