طرح آغاز اتصال اقیانوس هند و خلیج فارس به دریای خزر و بعد از آن به شمال و غرب اروپا از طریق روسیه در سپتامبر۲۰۰۰ (شهریور ۱۳۷۹) توسط ایران و روسیه و هند در سن پترزبورگ مطرح، و در سال ۲۰۰۲ تصویب شده است. این کریدور جدید که طول آن ۷۲۰۰ کیلومتر است مزایای چشم‌گیری برای مشارکت‌کنندگان در پروژه فراهم می‌آورد اما مزیت عمده آن در مقایسه با دیگر مسیر‌های حمل‌ونقل و به‌خصوص کانال سوئز این است که فاصله حمل‌ونقل را حداقل به نصف کاهش می‌دهد، بنابراین زمان ترانزیت و هزینه آن نیز تقریباً نصف خواهد شد. در همین حال، امنیت قفقاز و منطقه خاورمیانه در سایه کریدور شمال-جنوب معنای جدیدی پیدا کرده است. در این گزارش آمده است تاکنون استقرار دائم پایگاه هوایی روسیه در سوریه نقش مهمی نه تنها برای ماموریت‌های نظامی و بشر دوستانه روسیه بلکه در رشد اقتصاد پایدار خاورمیانه نیز ایفا کرده است. همراه با جاده ابریشم جدید، احداث کریدور شمال-جنوب سبب افزایش فضای اوراسیا، اطمینان از رشد سریع اقتصادی این منطقه و همچنین امنیت و ثبات در این قاره می‌شود.

علاوه بر جاده ابریشم جدید با مدیریت چین، کشور‌های اوراسیا (اروپا و آسیا) با تقویت و توسعه حمل‌ونقل ‌بین‌المللی شمال-جنوب قصد وصل کردن کشور‌های جنوبی آسیا را به کشورهای شمالی و غربی اروپا دارند. به طور چشمگیری روسیه در نقش ستون فقرات از این دو پروژه حمایت می‌کند.

آخرین نشست سه‌جانبۀ آذربایجان، ایران و روسیه که در باکو صورت گرفت، تمایل به افزایش همکاری‌های استراتژیک و سرعت‌بخشیدن به توسعه پروژه کریدور حمل‌ونقل ‌بین‌المللی شمال-جنوب را نشان داده است.

گزارش پایگاه خبری پلیت‌راشا1

«جریان عظیمی از کالاها به‌زودی نه‌تنها از شرق به غرب (از طریق جاده ابریشم جدید)، بلکه از شمال به جنوب نیز خواهد گذشت. موسکو درهایش را به روی کشورهای جنوبی آسیا باز می کند.»

کریدور شمالی-جنوبی مسیرهای آبی کشتی، ریلی و زمینی‌ای است با هدف افزایش جریان حمل‌ونقل و تجارت خارجی در قاره اوراسیا.

طرح آغاز اتصال اقیانوس هند و خلیج فارس به دریای خزر و بعد از آن به شمال و غرب اروپا از طریق روسیه، در سپتامبر ۲۰۰۰ (شهریور ۱۳۷۹) توسط ایران و روسیه و هند در سن پترزبورگ مطرح و در سال ۲۰۰۲ تصویب شد.

کریدور جدید مذکور، که طول آن ۷۲۰۰ کیلومتر است مزایای چشم‌گیری برای مشارکت‌کنندگان در پروژه فراهم می‌آورد . با این حال مزیت عمده آن در مقایسه با دیگر مسیر‌های حمل‌ونقل و به خصوص کانال سوئز این است که فاصله حمل‌ونقل را حداقل به نصف کاهش می‌دهد، بنابراین زمان ترانزیت و هزینه آن نیز نصف خواهد شد. به گفته پایگاه پلیت‌راشا کریدور شمال-جنوب به عنوان رقیب کانال سوئز مطرح است، هرچند که این کانال که سبب اتصال مناطق اقتصادی آسیا و اروپا به هم می‌شود، نمی‌تواند پاسخگوی نیاز‌های رو به افزایش حمل‌ونقل بارها باشد.

بر اساس تخمین‌ها در حال حاضر ده درصد حمل‌ونقل دریایی جهان از طریق کانال سوئز صورت می‌گیرد. با این وجود با برداشته شدن تحریم‌ها علیه ایران ممکن است این رقم به طور عجیبی افزایش یابد و در نتیجه کانال سوئز را به یک گلوگاه برای تجارت جهانی تبدیل کند.

اما در پرتوی این کریدور جدید شمال-جنوب، کانال سوئز می‌تواند رشد حمل‌ونقل بار‌ها را تحمل کند. لازم به ذکر است که ۳۰۰۰ کیلومتر از کریدور شمال-جنوب در روسیه قرار دارد و قسمت‌های زمینی آن از خطوط راه آهن این کشور عبور می‌کند و از مرز فنلاند تا دریای خرر ادامه دارد.

گزارش پایگاه رسمی راه آهن روسیه

«در توسعه ترانزیت و تجارت خارجی در امتداد کریدور (ای تی سی) شمال-جنوب، تمرکز اصلی بر خطوط راه آهن بین بوسلووسکیا، سن پترزبورگ، مسکو، ریازان، کوچتووکا، رتیشوا، ساراتوف، وگلوگراد، و آستاراخان، در مجموع به طول ۲۵۱۳ کیلومتر است.» تا الآن حدود ۱۷۲ کیلومتر از خطوط راه آهن کریدور بین ایران و آذربایجان آماده شده است.

با این حال الهام علیف رئیس جمهور آذربایجان در نشست باکو با همتایانش اظهار داشت که این بخش‌ها بزودی کامل خواهند شد. با این وجود در سال ۲۰۱۵ حجم محموله‌های تجارت خارجی حمل‌ونقل از طریق کریدور شمال-جنوب به اندازه ۷.۳ میلیون تن بوده که به اندازه ۴ درصد نسبت به سال ۲۰۱۴ افزایش یافته است.

جهانگیر کرمی، دانشیار روابط ‌بین‌الملل در دانشگاه تهران در گزارشی به سایت Valdaiclub.com گفت: «پروژه کریدور شمال-جنوب پایه‌ای برای همکاری بین کشورهای منطقه در راه رسیدن به توسعه منطقه‌ای شد. این مسیر حمل‌ونقل هند را به شکل امن‌تر و کوتاه‌تر به اروپا متصل می‌کند و نکته‌ای بسیار مهم برای ایران و روسیه و آذربایجان است.»

انتظار می‌رود کریدور شمال-جنوب علاوه بر ایران و روسیه و آذربایجان و هند، بخش‌هایی از ارمنستان، بلاروس، اکراین، یونان، بلغارستان، گرجستان، قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان، پاکستان، عراق، عمان، سوریه و ترکیه را نیز در‌بر‌گیرد.

پایگاه پلیت‌راشا خاطرنشان کرد که رابطه نزدیک ترکیه با آذربایجان برای آنکارا بسیار سودمند بوده و از طرف دیگر سبب تقویت روابط دوستانه دو کشور می‌شود.

رسانه‌ها خواستار توجه به این حقیقت‌اند که پروژه «ماجراجویانه ضد روسیه» سال ۲۰۱۵ که ایجاد مسیر از چین به ترکیه را با گذر از روسیه فراهم می‌کرد، به نظر می‌رسد که در نظر آنکارا، نسبت به کریدور شمال-جنوب از جذابیت کمتری برخوردار است. در همین حال، امنیت قفقاز و منطقه خاورمیانه در سایه کریدور شمال-جنوب معنای جدیدی پیدا کرده است. تاکنون استقرار دائم پایگاه هوایی روسیه در سوریه نقش مهمی نه تنها برای ماموریت‌های نظامی و بشر دوستانه روسیه بلکه در رشد اقتصاد پایدار خاورمیانه نیز ایفا کرده است. همراه با جاده ابریشم جدید، احداث کریدور شمال-جنوب سبب افزایش فضای اوراسیا، اطمینان از رشد سریع اقتصادی این منطقه و همچنین امنیت و ثبات در این قاره می‌شود. ▪

پی نوشت

1. PolitRussia.com

-----------------------

پدافند اقتصادی، ش 24، آبان ماه 1395، صص 45-46